03069 up 03072

manual

03070

note: gaGguli


03070001 bRhadazva uvAca

03070001a sa nadIH parvatAMz caiva vanAni ca sarAMsi ca

03070001c acireNAticakrAma khecaraH khe carann iva


03070002a tathA prayAte tu rathe tadA bhAGgasvarir nRpaH

03070002c uttarIyam athApazyad bhraSTamM parapuraJMjayaH


03070003a tatasH sa tvaramANas tu paTe nipatite tadA

03070003c grahISyAmIti taM rAjA nalam Aha mahAmanAH


03070004a nigRhNISva mahAbuddhe hayAn etAn mahAjavAn

03070004c vArSNeyo yAvad etamM me paTam AnayatAm iti


03070005a nalas tamM pratyuvAcAtha dUre bhraSTaH paTas tava

03070005c yojanaM samatikrAnto na sa zakyas tvayA punaH


03070006a evam ukte nalenAtha tadA bhAGgasvarir nRpaH

03070006c AsasAda vane rAjan phalavantamM bibhItakam


03070007a tanM dRSTvA bAhukaM rAjA tvaramANo 'bhyabhASata

03070007c mamApi sUta pazya tvaM saGMkhyAne paramamM balam


03070008a sarvasH sarvanM na jAnAti sarvajJo nAsti kaz cana

03070008c naikatra pariniSThAsti jJAnasya puruSe kva cit


03070009a vRkSe 'smin yAni parNAni phalAny api ca bAhuka

03070009c patitAni ca yAny atra tatraikam adhikaM zatam

03070009e ekapatrAdhikamM patramM phalam ekaJM ca bAhuka


03070010a paJca koTyo 'tha patrANAnM dvayor api ca zAkhayoH

03070010c pracinuhy asya zAkhe dve yAz cApy anyAH prazAkhikAH

03070010e AbhyAmM phalasahasre dve paJconaM zatam eva ca


03070011a tato rathAd avaplutya rAjAnamM bAhuko 'bravIt

03070011c parokSam iva me rAjan katthase zatrukarzana


03070012a tathAtra gaNite rAjan vidyate na parokSatA

note: : atra gaNite = when this one is counted

note: : vidyate na parokSatA = there is no hearsay-ness

03070012c pratyakSanM te mahArAja gaNayiSye bibhItakam


03070013a ahaM hi nAbhijAnAmi bhaved evanM na veti ca

03070013c saGMkhyAsyAmi phalAny asya pazyatas te janAdhipa

03070013e muhUrtam iva vArSNeyo razmIn yacchatu vAjinAm


03070014a tam abravIn nRpasH sUtanM nAyaGM kAlo vilambitum

03070014c bAhukas tv abravId enamM paraM yatnaM samAsthitaH


03070015a pratIkSasva muhUrtanM tvam atha vA tvarate bhavAn

03070015c eSa yAti zivaH panthA yAhi vArSNeyasArathiH


03070016a abravId RtuparNas taM sAntvayan kurunandana

03070016c tvam eva yantA nAnyo 'sti pRthivyAm api bAhuka


03070017a tvatkRte yAtum icchAmi vidarbhAn hayakovida

03070017c zaraNanM tvAmM prapanno 'smi na vighnaGM kartum arhasi


03070018a kAmaJM ca te kariSyAmi yan mAM vakSyasi bAhuka

03070018c vidarbhAn yadi yAtvAdya sUryanM darzayitAsi me


03070019a athAbravId bAhukas taM saGMkhyAyemamM bibhItakam

03070019c tato vidarbhAn yAsyAmi kuruSvedaM vaco mama


03070020a akAma iva taM rAjA gaNayasvety uvAca ha

03070020e ekadezaJM ca zAkhAyAsH samAdiSTamM mayAnagha

03070020g gaNayasvAzvatattvajJa tatas tvamM prItim Avaha

03070020c so 'vatIrya rathAt tUrNaM zAtayAmAsa tanM drumam


03070021a tatasH sa vismayAviSTo rAjAnam idam abravIt

03070021c gaNayitvA yathoktAni tAvanty eva phalAni ca


03070022a atyadbhutam idaM rAjan dRSTavAn asmi te balam

03070022c zrotum icchAmi tAM vidyAM yathaitaj jJAyate nRpa


03070023a tam uvAca tato rAjA tvarito gamane tadA

03070023c viddhy akSahRdayajJamM mAM saGMkhyAne ca vizAradam


03070024a bAhukas tam uvAcAtha dehi vidyAm imAmM mama

03070024c matto 'pi cAzvahRdayaGM gRhANa puruSarSabha


03070025a RtuparNas tato rAjA bAhukaGM kAryagauravAt

03070025c hayajJAnasya lobhAc ca tathety evAbravId vacaH

note: : kAryagauravAt, according to Sir Monier Monier, means "because of the urgency of his business". gaGguli says that kArya-gauravAt means "having regard to the importance of the act that depended upon bAhuka's good-will". Either way, the kArya was getting to the vidarbhas in time, and the point here is that RtuparNa accepted quickly because he had the carrot in front and the stick at his back.


03070026a yatheSTanM tvaGM gRhANedam akSANAM hRdayamM param

03070026c nikSepo me 'zvahRdayanM tvayi tiSThatu bAhuka

03070026e evam uktvA dadau vidyAm RtuparNo nalAya vai


03070027a tasyAkSahRdayajJasya zarIrAn nisHsRtaH kaliH

03070027c karkoTakaviSanM tIkSNamM mukhAt satatam udvaman


03070028a kales tasya tadArtasya zApAgnisH sa vinisHsRtaH

03070028c sa tena karzito rAjA dIrghakAlam anAtmavAn


03070029a tato viSavimuktAtmA svarUpam akarot kaliH

03070029c taM zaptum aicchat kupito niSadhAdhipatir nalaH

note: : aicchat "wanted to" may also mean "was about to".


03070030a tam uvAca kalir bhIto vepamAnaH kRtAJjaliH

03070030c kopaM saMyaccha nRpate kIrtinM dAsyAmi te parAm


03070031a indrasenasya jananI kupitA mAzapat purA

03070031c yadA tvayA parityaktA tato 'hamM bhRzapIDitaH


03070032a avasanM tvayi rAjendra suduHkham aparAjita

03070032c viSeNa nAgarAjasya dahyamAno divAnizam


03070033a ye ca tvAmM manujA loke kIrtayiSyanty atandritAH

03070033c matprasUtamM bhayanM teSAnM na kadA cid bhaviSyati


03070034a evam ukto nalo rAjA nyayacchat kopam AtmanaH

03070034c tato bhItaH kaliH kSipraM praviveza bibhItakam

03070034e kalis tv anyena nAdRzyat kathayan naiSadhena vai

note: : dRzyati is a zyan verb meaning disappear or be invisible. Or, adRzyat is a grammar mistake for adRzyata, take your pick.


03070035a tato gatajvaro rAjA naiSadhaH paravIrahA

03070035c samMpranaSTe kalau rAjan saGMkhyAyAtha phalAny uta


03070036a mudA paramayA yuktas tejasA ca pareNa ha

03070036c ratham Aruhya tejasvI prayayau javanair hayaiH

03070036e bibhItakaz cAprazastasH saMvRttaH kalisaMzrayAt

note: : And that's why, to this day, Hindus that know this story never rest under the shadow of that tree.


03070037a hayottamAn utpatato dvijAn iva punaH punaH

03070037c nalasH saJMcodayAmAsa prahRSTenAntarAtmanA


03070038a vidarbhAbhimukho rAjA prayayau sa mahAmanAH

03070038c nale tu samatikrAnte kalir apy agamad gRhAn


03070039a tato gatajvaro rAjA nalo 'bhUt pRthivIpate

03070039c vimuktaH kalinA rAjan rUpamAtraviyojitaH


avaplutya

03069 up 03072