64077 iyaG uvaG ←

chunk 35: 64131 on wimpiness

→ 71009 sup replacement

64131 Stretch vasu kvasu. vasossamprasAraNam
64132 vAh- to Uh-. vAhaUTh
64133 zvan- yuvan- maghavan-, unless before a taddhita. zvayuvamaghonAmataddhite
64134 an to n. alloponaH
64136 optionally before Gi zI vibhASAGizyoH
64137 No after consonant plus v m. nasaMyogAdvamantAt
64138 ac''' . acaH
64142 ti of viMzati to lopa before Dit. tiviMzaterDiti
64143 Tail to . TeH
64144 n-enders before taddhita. nastaddhite
64145 But ahan- before Ta kha only. ahnaSTakhoreva
64146 u U to guNa orguNaH
64148 a A i I and GI. yasyetica
64149 sUrya tiSya puSya agastya matsya lose y . sUryatiSyAgastyamatsyAnAMya::upadhAyAH
64154 tR before iSTha Iyas. turiSThemeyassu
64155 tail to lopa. TeHx
64157 priya to pra, sthira to stha, sphira to spha, uru to var, bahula to baMh, guru to gar, vRddha to varS, tRpra to trap, dIrgha to drAgh, vRndAraka to vRnd . priyasthirasphirorubahulaguruvRddhatRpradIrghavRndArakANAmprasthasphavarbaMhigarvarSitrabdrAghivRndAH
64158 After bahu-, to lopa, and the bahu to bhU. bahorlopobhUcabahoH
64159 iSThan gets yiT too. iSThasyayiTca
64161 After consonant, light R to ra . raRtohalAderlaghoH
64169 The an of Atman- and adhvan- before kha. AtmAdhvAnaukhe
71001 Replace yu vu of affixes with ana aka. yuvoranAkau
71002 ph Dh kh ch gh of affix-start to Ayan ey In Iy iy. AyaneyInIyiyaHphaDhakhacchaghAmpratyayAdInAm
71003 jh to ant. jhontaH
71004 of jhi to at after stammered adabhyastAt
71005 of jha after non-a. AtmanepadeSvanataH
71006 After zIG, ruT. zIGoruT




(vasossampra) (!vaso)

vasoH samprasAraNam ONPANINI 64131
stretch ( wimpy) vasu kvasu.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 682

So vasu becomes first us by this rule, and then, if any affix is added, it becomes uS by kric --

vidvas- + zas → * vidus + as kric viduSas "sages"

vidvas- + matup → * viduSmat- "that has sages"

vidvas- + GI → * viduSI- "sagette"

But if the affix is weak and starts with a valAdi, this rule does not work, because vidvas- is not wimpy. In that case the s becomes wordfinal by svAdiSva, and turns into d by vasu;sraMsu --

vidvas- mn + bhis vasusraMsu vidvadbhis "by sages"

If the affix is strong, this rule won't work --

vid + vasu m + am ugidacA vidvans + am sAntama vidvAns + am nazcA vidvAMsam "sage"

vid + vasu m + su ugidacA vidvanss sAntama vidvAnss halGyA vidvAns saMyogAnta vidvAn "sage"

vid + vasu m + bhis vasusraMsu vid + vad + bhisvidvadbhis "by sages"

KAZIKA vasv-antasya bhasya samprasAraNaM bhavati. viduSaH pazya. viduSA. viduSe. pecuSaH pazya. pecuSA. pecuSe. papuSaH pazya. AkAra-lope kartavye vasu-saMprasAraNasya vyAzrayatvAd asiddhatvam na bhavati. vasu-grahaNe kvasor api grahaNam iSyate.

484 letters. -- 64B.bse 1823 -- popularity 5

414 /ugit (gets /GIp when [@f]).

1414 /vasu with /sup.




(vAhaUTh) (/Uh)

vAha:: UTh ONPANINI 64132
( wimpy) vAh- to Uh-.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M+ 683

vAh- is only vAh before strong --

vizva- + vAh- + jasvizvavAhas "supporters of all"

wimpy vAh- turns into Uh- by this rule --

vAh- mf + zas → * Uh- + asUhas "carriers"

This U will merge with a preceding A a into au, by ( ety;edhaty;UThsu --

vizva- + Uhas ety;edhaty;UThsu vizvauhas "supporters of all"

KAZIKA vAha ityevamantasya bhasya UTh ityetat samprasAraNaM bhavati. praSThauhaH. praSThauhA. praSThauhe. dityauhaH. dityauhA. dityauhe. etyedhatyUThsv iti vRddhiH. atha kimarthamUTh kriyate, samprasAraNe eva kRte guNe ca vRddhir ecIti vRddhau satyAm siddhaM rUpaM bhavati praSThauhaH iti, anakArAnte copapade vaherNvirna dRzyate? jJApanArtham . etaj jJApayati, bhavatyeSA paribhASA "asiddhaM bahiraGgam antaraGge (pari 0 50) " iti. tasyAM hi satyAM bahiraGgasya samprasAraNasya asiddhatvAtantaraGgo guNo na syAt.

198 letters. -- 64B.bse 1860 -- popularity 2




(zvayuvama) (!zva)

zva;yuva;maghonAm ataddhite ONPANINI 64133
( stretch wimpy) zvan- yuvan- maghavan-, unless before a taddhita.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 684

Examples with zvan- "dog" --

zvan- + TA → * zun + AzunA "with dog"

zvan- + GI → * zun + IzunI- "bitch"

yuvan- "young"

yuvan + Gi → * yu + un + Gi akassa yUn + GiyUni "about the young man"

maghavan- "munificent" (name of indra and other generous gods)

magha + va + n + Gas → * magha + u + n + as AdguNaH magho + n + asmaghonas "of indra"

But with a taddhita affix, the va stays --

yuvan- + aN taddhiteSva yauvana- "youngness, youth"

Careful. There is also a nounbase maghavat-, same meaning as maghavan-, and this rule does not apply to it --

maghavat + Gasmaghavatas "of indra"

KAZIKA zvan yuvan maghavanityeteSAm aGgAnAm ataddhite pratyaye parataH samprasAraNaM bhavati. zunaH. zunA. zune. yUnaH. yUnA. yUne. maghonaH. maghonA. maghone. ataddhite iti kim? zauvaM mAMsam. yauvanaM vartate. mAghavanaH sthAlIpAkaH. zuno vikAre prANi-rajat´Adibhyo 'J, dvArAditvAdaijAgamaH. zvAdInAm etat samprasAraNaM nakArAntAnAm iSyate. iha na bhavati, yuvatIH pazya. maghavataH. maghavatA. maghavate. tadartham uttaratra yogavibhAgam kurvanti. allopaH. anaH. anaH ity ubhayoH zeSaH iti.

369 letters. -- 64B.bse 1931 -- popularity 3

530 No @stretching before @stretched.

1226 /zvan- "dog"




(alloponaH) (!all)

al-lopo 'naH ONPANINI 64134
( wimpy) an to n.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 685

By yacibham, a nounbase is wimpy before weaks that start with a vowel or y, like Gas, Am, Ge. So --

nAman- + Gas → * nAmn + asnAmnas "of the name"

rAjan- + Am → * rAjn- + Am stozz rAjJAm "of kings"

takSan- + Ge → * takSn- + e Natvam takSNe "to carpenter"

See optional exception vibhASAGizyoH and compulsory exception nasaMyogAdvamantAt below.

236 letters. -- 64B.bse 2008 -- popularity 19




(vibhASAGi) (!vibhASAG)

vibhASA Gi;zyoH ONPANINI 64136
( alloponaH works) optionally before Gi zImmmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 686

Optional exception. Usually, alloponaH deletes a here --

nAman n + Gi → .. → nAmni "in a name"

nAman n + zI → .. → nAmnI "two names"

rAjan m + Gi → .. → rAjJi "about a king"

But if we take this option, then we get --

nAman n + Gi → * nAmani "in a name"

nAman n + zI → * nAmanI "two names"

rAjan m + Gi → * rAjani "about a king"

KAZIKA Gau parataH zIzabde ca ano vibhASA akAralopo bhavati. rAjJi, rAjani. sAmni, sAmani. sAmnI, sAmanI.

206 letters. -- 64B.bse 2024 -- popularity 3

687 No (!!alloponaH) after consonant plus !v !m.

1247 /ahan- "day"




(nasaMyogA) (!nasaM)

na saMyogAd va;m-antAt ONPANINI 64137
No ( alloponaH) after consonant plus v m.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 687

Exception to alloponaH -- wimpy van and man keep their "a" after consonants.

So we have no alloponaH in --

carman- + Ge Natvam carmaNe

Atman- + zas OR Gas OR GasiAtmanas

parvan- + Gi Natvam parvaNi

vezman- n + au napuMsakAcca vezmanI "two houses"

This rule is very easy to remember, because if we forget to not apply the alloponaH, we get carmNe Atmnas parvNi. Icky.

Notice that we still get alloponaH after a cluster that ends in other consonants --

takSan + Ge → .. → takSNe "to carpenter"

takSan + Gi → .. → takSNi "about the carpenter"

takSan + Gi → .. → takSaNi "about the carpenter" ( optionally by vibhASAGi )

KAZIKA vakAra-makAr%AntAt saMyogAd uttarasya anaH akArasya lopo na bhavati. parvaNA. parvaNe. atharvaNA. atharvaNe. saMyogAtiti kim? pratidIvnA. pratidIvne. sAmnA. sAmne. vamantAtiti kim? takSNA. takSNe.

431 letters. -- 64B.bse 2041 -- popularity 1




(acaH) (!acaH)

acaH ONPANINI 64138
( wimpy) ac''' (loses a).mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 688

ac is the aJcati root (aka aJc(u) or ac'''), with kvin added. Before a wimpy it becomes ac(u) by aniditA. Then becomes c(u) by this rule. A short before that c will lengthen by cau.

Example.

dadhi + aJcati + kvin + TA aniditA dadhi- + ac''' + TA → * dadhi + c cau dadhI + cdadhIcA "by the sage dadhyac-"

So this dadhyaJc- compound nounbase ends up having three forms --

dadhyaJc- when it's before strong (which makes dadhyAG with strong su, see kvinpra)

dadhyag- when it's a word

dadhIc- when it's wimpy

KAZIKA acaH ityayam aJcatirluptanakAro gRhyate. tadantasya bhasya akArasya lopo bhavati. dadhIcaH pazya. dadhIcA. dadhIce. madhUcaH pazya. madhUcA. madhUce.

363 letters. -- 64B.bse 2089 -- popularity 2




(tiviMzate) (!tiv)

ti viMzater Diti ONPANINI 64142
ti of ( wimpy) viMzati to lopa before Dit.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 689

Example with DaT after viMzati- that is before weak Gas --

viMzateH pUraNaH "the one that completes twenty" tasyapU viMzates "of twenty" + DaT supodhA viMzati- + DaT → * viMza- + DaT TeH viMza- "twentieth"

This of course works on a latter too, as in --

SaDviMzaH paJcaviMzaJM ca caturviMzaJM ca pazyati "the twentysixth can understand the twentyfifth and the twentyfourth"

KAZIKA bhasya viMzateH ti-zabdasya Giti pratyaye lopo bhavati. viMzatyA krItaH viMzakaH. viMzaM zatam. viMzateH pUrNo viMzaH. ekaviMzaH. Diti iti kim? viMzatyA.

270 letters. -- 64B.bse 2102 -- popularity 1




(TeH) (/Di)

TeH ONPANINI 64143
tail to ( lopa before Dit).mmmmmmmmm glosses glosses ^ M+ C+ 690

Whatever has D label is a Dit. Like the affixes Dati, (D)vu(n).

Examples --

kim- + Dati + jas → * k + ati + as SaDbhyoluk kati "how many?"

triMzat- + Dvun → * triMz + vu yuvoranAkau triMz- + akatriMzaka- "having thirty parts; bought for thirty"

KAZIKA Ti-saMjJakasya Diti pratyaye parataH lopo bhavati. kumudvAn. naDvAn. vetasvAn. upasarajaH. mandurajaH. triMzatA krItaH triMzakaH. Diti abhasya api anubandha-karaNa-sAmarthyat Ti-lopo bhavati.

Observation. This is an exception to alontyasya (" tail to lopa" cuts off only the last letter of the tail). This rule deletes all of the tail.

256 letters. -- 64B.bse 2124 -- popularity 8

45 @Sixth in a rule can mean "replace".

219 [@Third person] /luT to !DA !rau !ras.

414 /ugit (gets /GIp when [@f]).

481 @numeral gets /DaT when meaning the that-many-eth.

689 !ti of (@wimpy) !viMzati to /lopa before /Dit.

1298 variants of /Ap

1665 about the letter !x in rules




(nastaddhite) (!nast)

nas taddhite ONPANINI 64144
( wimpy) n-enders (lose tail) before taddhita.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 691

Examples --

agnizarman- + iJ → * agnizarm + iJ taddhiteSva Agnizarmi- "son of agnizarman"

madrarAjan- + Tac → * madrarAja-

pra + adhvan- + ac' → * pra + adhv + acprAdhva-

See exception ahnaSTakhoreva below.

135 letters. -- 64B.bse 2165 -- popularity 4

469 !Atman-, !vizvajana-, and @latter !bhoga- get /kha (to mean 'good for that').

702 The !an of !Atman- and !adhvan- (stays) before /kha.




(ahnaSTakho) (!ahn)

ahnaS Ta;khor eva ONPANINI 64145
But ahan- (loses tail) before Ta kha only.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 692

Exception to nastaddhite. The an of ahan stays before all taddhita except Tac and kha.

So, before the ThaJ from tenanirvRttam, the an stays --

ahnA nirvRttamahan + ThaJ ThasyekaH ahan + ikaJ taddhiteSva Ahan + ikaJ alloponaH Ahnika- "daily"

But before Tac, nastaddhite works normally --

mahat- + rAjan- Anmahatassa mahA- + rAjan- rAjAhassa mahA + rAjan + Tac nastaddhite mahArAja- "great king"

trINy ahAni samAhRtAni taddhitArtho tri- + ahan- rAjAhassakhibhyaSTac tri- + ahan- + Tac nastaddhite tri + ah + a ikoyaNaci tryaha- "group of three days"

and before kha too --

dve ahanI adhISTo "instructed for two days" vyuSTAdibhyoN dvi- + ahan- + kha AyaneyI dvi + ahan + Ina nastaddhite dvi + ahIna- ikoyaNaci dvyahIna-

KAZIKA ahanityetasya Takhoreva parataH Tilopo bhavati. dve ahanI samAhRte dvyahaH tryahaH. dve ahanI adhISTo bhRto bhUto bhAvI vA dvyahInaH. tryahInaH. ahnAM samUhaH kratuH ahInaH. ahnaH samUhe kho vaktavyaH. siddhe sati Arambho niyamArthaH. iha mA bhUt, ahnA nirvRttam Ahnikam. evakArakaraNam vispaSTArtham. ahnaH eva TakhoH ityevaM niyamo na bhavisyati, AtmAdhvAnau khe 64169 iti prakRtibhAvavidhAnAt.

395 letters. -- 64B.bse 2170 -- popularity 2

200 !rAtra- !ahna- !aha- are @masculine (in a /tatpuruSa or /dvandva).




(orguNaH) (!org)

or guNaH ONPANINI 64146
(Before taddhita,) u U (of wimpy) to guNammmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 693

Examples --

kuru- + Nya → * kuro- + Nya → .. → kauravya- "son of kuru"

kuru- + aN → * kuro- + aN → .. → kaurava- "son of kuru"

pANDu- + aN → * pANDo- + aN → .. → pANDava- "son of pANDu"

This rule won't work before non- taddhita --

kuru- + TA AGonAstriyAm kurunA Natvam kuruNA

KAZIKA uvarNAntasya bhasya guNo bhavati taddhite parataH. bAbhravyaH. mANDavyaH. zaGkavyaM dAru. picavyaH kArpAsaH. kamaNDalavyA mRttikA. parazavyamayaH. aupagavaH. kApaTavaH. orotiti vaktavye guNagrahaNaM saMjJApUrvako vidhiranityo yathA syAt, tena svAyambhuvaH iti siddhaM bhavati.

150 letters. -- 64B.bse 2206 -- popularity 5

449 /aJ (comes in the /cAturarthika senses) after !u !U.

456 {a(J)} comes after !u (of an [@acute]-starter to mean 'made of').

553 (!o !au to) !av !Av before !y affix.




(yasyetica) (!yasye)

y;asy' ..eti ca ONPANINI 64148
a A i I (of wimpy to lopa before taddhita) and GI.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 694

Any wimpy that ends in a A i I loses it before GI and before taddhita.

Examples before GI --

vyAghra- f + GIvyAghrI- "tigress"

sakhi- f + GIsakhI- "female friend; sister-in-law"

vRka- f + GIvRkI- "wolvess"

Examples before non- valAdi taddhita --

akSa- + Thak ThasyekaH akSa- + ika (k) kitica AkSi- + ika → * AkSika "gambler"

dazarathasya + iJ supodhA dazaratha + iJ taddhiteSva dAzaratha + iJ → * dAzarathi- "son of dazaratha"

vinatA + Dhak AyaneyI vinatA + eyak kitica vainatA + eya → * vainateya- "son of vinatA"

KAZIKA ivarNAntasya avarNAntasya ca bhasya IkAre pare taddhite ca lopo bhavati. ivarNAntasya IkAre dAkSI. plAkSI. sakhI. savarnadIrghatve hi sati atisakherAgacchati ityatra ekAdezasya antavattvAdaskhi iti ghisaMjJAyAH pratiSedhaH syAt. ivarNAntasya taddhite duli dauleyaH. vali vAleyaH. atri AtreyaH. avarNAntasya IkAre kumArI. gaurI. zArGgaravI. avarNAntasya taddhite dAkSiH. plAkSiH. cauDiH. bAlAkiH. saumitriH. yasyety auGaH zyAM pratiSedho vaktavyaH. kANDe. kuDye. saurye himavataH zRGge. auGaH zIbhAve kRte yasya iti ca iti, sUrya-tiSy%Agastya-matsyAnAM ya upadhAyA iti ca lopaH prApnoti. iyaGuvaGbhyAM lopo bhavati vipratiSedhena. vatsAn prINAti vatsaprIH, tasya apatyam vAtsapreyaH. catuSpAdbhyo DaJ 41135 iti DhaJpratyayaH. lokhAbhrUH zubhrAdiH, tasyAH apatyam laikhAbhreyaH.

324 letters. -- 64B.bse 2221 -- popularity 54




(sUryatiSyA) (!sU)

sUrya-tiSy%Agastya-matsyAnAM ya:: upadhAyAH ONPANINI 64149
sUrya tiSya puSya agastya matsya lose y (before taddhita or GI).mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 695

Example --

matsya- @f Sidgau matsya- + GIS yasyetica matsyI- → * matsI- "female fish"

This works also on the derivatives of these nounbases, such as saurya- (from sUrya- + aN) --

saurya + GI → * saura + I yasyetica saurI- f "solar"

KAZIKA sUrya tisya agastya matsya ityeteSAM yakArasya upadhAyAH bhasya lopo bhavati Iti paratastaddhite ca. sUryeNaikadik saurI balAkA. aNi yo yasya iti lopaH tasya asiddhatvaM na asti, vyAzrayatvAt. IkAre tu yastasyA siddhatvAd upadhAyakAro bhasyANantasya sUryasya sambandhI 'ti lupyate. tiSya taiSmahaH. taiSI rAtriH. agastya agastyasya apatyaM strI, RSitvAdaNi kRte AgastI. AgastIyaH. matsya gaurAditvAt GIS, matsI. upadhAyAH iti kim? matsyacarI. ya-grahaNam uttar%Artham. viSayaparigaNanam atra kartavyam. matsyasya GyAm iti vaktavyam. iha mA bhUt, matsyasya idaM mAMsaM mAtsyam. sUryAgastyayozche ca gyAM ca. saurIyaH. saurI. AgastIyaH. AgastI. iha mA bhUt, sauryam caruM nirvapet. AgastyaH. tiSyapuSyayor nakSatrANi. tiSyeNa nakSatreNa yuktaH kAlaH taiSaH. pauSaH. antikasya tasi kAdilopa AdyudAttaM ca. antikazabdasya tasipratyaye parataH kakAradeH zabdasya lopaH, AdyudAttatvam ca. antito na dUrAt. tame tAdezca. tamapratyaye antikazabdasya takArAdeH kakArAdezca lopo vaktavyaH. tatra tAdilope antamaH. kAdilope antitamaH. kAdilope bahulam iti vaktavyam. anyatra api hi vRzyate, antike sIdati iti antiSat. pUrvapadAt 83106 iti Satvam. ye ca. antiyaH.

Note: puSya- is not in the original. A vArttika adds it.

The word yas was included here for the trickle.

217 letters. -- 64B.bse 2276 -- popularity 3

441 (/aN may be used to mean) time connected with a lunar mansion.




(turiSTheme) (/Iy)

tur iSTh%em´eyaHsu ONPANINI 64154
tR (to lopa) before iSTha(n) Iyas(un).mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 696

Example. The root ji means "be victorious, conquer". Adding tRc or tRn we get jetR- "victor, conqueror". Adding iSThan to that we get jayiSTHa-, which has no tR, and means "best victor". In detail --

vi + ji + tRn + iSTha(n) hardsoft vi + je + tR + iSTha- → * vi + je + iSTha- ecoya vijayiSTha- "best conqueror"

This is one of the few situations where a lopa replaces two letters. Usually a lopa would only replace the R, by alontyasya.

KAZIKA iSThan-imanij-Iyasun ity eteSu parataH tR-zabdasya lopo bhavati. AsutiM kariSThaH. vijayiSThaH. vahiSThaH. dohIyasI dhenuH. sarvasya tRzabdasya lopArthaM vacanam. antyasya hi TeH x ity eva siddhaH. lug ity etad atra na anuvartate, tathA hi sati na lumatAGgasya iti pratiSedhAd guNo na syAt. imanijgrahaNam uttarArtham. itarau tu tuzchandasi 53059 iti bhavataH.

Even though the original rule mentions the affix iman, there are no examples of iman appearing after a tRc tRn ender, so I did not bother to mention iman in my translation. It is mentioned in the original rule just so that it will trickle down to the next rule, TeHx.

514 letters. -- 64B.bse 2305 -- popularity 6

698 !priya to !pra, !sthira to !stha, !sphira to !spha, !uru to !var, !bahula to !baMh, !guru to !gar, !vRddha to !varS, !tRpra to !trap, !dIrgha to !drAgh, !vRndAraka to !vRnd (before /iSThan /iman /Iyasun).

699 After /bahu-, (/iSThan /iman /Iyasun) to /lopa, and the !bahu to !bhU.

700 /iSThan gets !yiT too.

701 After consonant, @light !R to !ra (before /iSThan /iman /Iyasun).

1408 about /iSThan




(TeHx) (!Te)

TeH x ONPANINI 64155
(Before iSThan iman Iyasun,) tail to lopa.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 697

(Please see about the letter x in rules .)

Examples --

paTu- "sharp" + iSTha(n) → * paT + iSThapaTiSTha- "sharpest, very sharp"

paTu- + iman → * paT + imanpaTiman- m "sharpness" (same as paTutva-)

paTu- + Iyas(un) → .. → paTIyas- "sharper"

KAZIKA bhasya Ter lopo bhavati iSThemeyassu parataH. paTu paTiSThaH. paTimA. paTIyAn. laghu laghiSThaH. laghimA. laghIyAn. NAviSThavat prAtipadikasya kAryaM bhavati iti vaktavyam. kiM prayojanam? puMvad-bhAva-rabhAva-Tilopa-yaNAdi. parArtham. puMvadbhAvaH enImAcaSTe etayati. zyetayati. tasilAdiSv AkRtvasucaH 63035 iti iSThe puMvadbhAvaH uktaH. ra-bhAvaH pRthumAcaSTe prathayati. mradayati. TilopaH paTunAcaSTe paTayati. laghayati. yaNAdiparam sthUlam AcaSTe sthavayati. bhAradvAjIyAstu paThanti, NAviSThavat prAtipadikasya puMvad-bhAva-ra-bhAva-Tilopa-yaNAdiparavinmator lukkanartham iti. sragviNamAcaSTe srajayati. vasumantam AcaSTe vasayati. yuvAnam AcaSTe yavayati. kanyati. etad ubhayam api udAharaNa-mAtram, na parigaNanam. prAdayo 'pi hISyante, priyam AcaSTe prApayati.

156 letters. -- 64B.bse 2392 -- popularity 4

701 After consonant, @light !R to !ra (before /iSThan /iman /Iyasun).




(priyasthira) (!priyas)

priya;sthira;sphiroru;bahula; guru;vRddha;tRpra;dIrgha;vRndArakANAM pra;stha;spha;var;baMhi; gar;varSi;trab;drAghi;vRndAH ONPANINI 64157
priya to pra, sthira to stha, sphira to spha, uru to var, bahula to baMh, guru to gar, vRddha to varS, tRpra to trap, dIrgha to drAgh, vRndAraka to vRnd (before iSThan iman Iyasun).mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 698

Examples --

guru + iSTha(n) → * gar + iSThan → * gariSTha- "very important"

guru + iman → * gar + imangariman- "weightiness, weight, importance"

guru + Iyas(u) → * gar + Iyasun → * gar + → garIyas- "very important"

(Only the pRthvAdi get iman.)

The kAzikA lists these examples --

priya preSThaH. premA. preyAn.

sthira stheSThaH. stheyAn.

sphira spheSThaH. spheyAn.

uru variSThaH. varimA. varIyAn.

bahula baMhiSThaH. baMhimA. baMhIyAn.

guru gariSThaH. garimA. garIyAn.

vRddha varSiSThaH. varSIyAn.

tRpra trapiSThaH. trapIyAn.

dIrgha drAdhiSThaH. drAdhimA. drAdhIyAn.

vRndAraka vRndiSThaH. vRndIyAn.

KAZIKA priya sthira sphira uru bahula guru vRddha tRpra dIrgha vRndAraka ityeteSAM pra stha spha var baMhi gar varSi trap drAdhi vRnda ity ete yathAsaGkhyam AdezA bhavanti iSThemeyassu parataH. priya preSThaH. premA. preyAn. sthira stheSThaH. stheyAn. sphira spheSThaH. spheyAn. uru variSThaH. varimA. varIyAn. bahula baMhiSThaH. baMhimA. baMhIyAn. guru gariSThaH. garimA. garIyAn. vRddha varSiSThaH. varSIyAn. tRpra trapiSThaH. trapIyAn. dIrgha drAdhiSThaH. drAdhimA. drAdhIyAn. vRndAraka vRndiSThaH. vRndIyAn. priyorugurubahuladIrghAH pRthvAdiSu paThyante, tena anyeSAmimanij na bhavati iti nodAhriyate.

445 letters. -- 64B.bse 2401 -- popularity 1

1408 about /iSThan




(bahorlopo) (!baho)

bahor lopo bhU ca bahoH ONPANINI 64158
After bahu-, ( iSThan iman Iyasun) to lopa, and the bahu to bhU.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 699

Only examples --

bahu- + iSTha(n) → * bhU + STha iSThasyayiTca bhUyiSTha- "most numerous"

bahu- + iman → * bhUman- "manyness, multitude, abundance"

bahu- + Iyasun → * bhUyas- "more numerous"

KAZIKA bahoruttareSAm iSthemeyasAM lopo bhavati, tasya ca bahoH sthAne bhU ityayam Adezo bhavati. bhUmA. bhUyAn. bahuzabdaH pRthvAdiSu paThyate. bahoriti punargrahaNaM sthAnitvapratipattyartham, anyathA hi pratyayAnAm eva bhUbhAvaH syAt.

118 letters. -- 64B.bse 2470 -- popularity 2




(iSThasyayi) (!iS)

iSThasya yiT ca ONPANINI 64159
iSThan gets yiT too.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 700

Only example --

bahu- + iSThan bahorlopo bhU + STha → * bhUyiSTha- "most numerous"

KAZIKA bahoruttarasya iSThasya yiDAgamo bhavati, bahozca bhUrAdezo bhavati. bhUyiSThaH. lopApavAdo yiDAgamaH, tasminnikAra uccAraNArthaH.

49 letters. -- 64B.bse 2482 -- popularity 1




(raRtoha) (!raR)

ra Rto halAder laghoH ONPANINI 64161
After consonant, light R to ra (before iSThan iman Iyasun).mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 701

Examples --

pRthu- + iSThan → * prathu + iSTha TeHx prathiSTha- "very sharp"

pRthu- + iman → * prathu + iman TeHx prathiman- "sharpness"

This rule only applies to six words --

pRthumM mRdumM bhRzaJM caiva kRzaJM ca dRDham eva ca |

paripUrvaM vRDhaJM caiva SaD etAn ra-vidhau smaret ||

KAZIKA ra-zabda Adezo bhavaty RkArasya halAder laghoH iSThemeyassu parataH. prathiSThaH. prathimA. prathIyAn. mradiSThaH. mradimA. mradIyAn. RtaH iti kim? paTiSThaH s. paTimA. paTIyAn. halAdeH iti kim? RjiSThaH. RjimA. RjIyAn. laghoH iti kim? kRSNA kRSNiSThaH. kRSNimA. kRSNIyAn. parigaNanam atra kartavyam. pRthuM mRduM bhRzaM caiva kRzaM ca dRDham eva ca. paripUrvaM vRDhaM ca eva SaDetAn ravidhau smaret. tataH iha na bhavati, kRtamAcaSTe kRtayati. mAtaramAcaSTe mAtayati. bhrAtayati.

197 letters. -- 64B.bse 2494 -- popularity 1




(AtmAdhvAnau) (!AtmA)

Atm%AdhvAnau khe ONPANINI 64169
The an of Atman- and adhvan- (stays) before kha.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 702

Exception to nastaddhite, thatwould have erased an.

Atmane hitaH Atman;vizvajana Atman- + kha AyaneyI AtmanIna- "suitable for oneself"

adhvanInaH "good to go on a journey"

KAZIKA Atmanadhvan ity etau khe parataH prakRtyA bhavataH. Atmane hitaH AtmanInaH. adhvAnamalaGgAmI adhvanInaH. khe iti kim? pratyAtmam. prAdhvam. pratyAtmam ity avyayIbhAve anazca 54108 iti samAsAntaH Tac-pratyayaH. prAdhvam iti upasargAd adhvanaH iti ac-pratyayaH.

116 letters. -- 64B.bse 2514 -- popularity 2

692 But /ahan- (loses tail) before !Ta /kha only.




(yuvoranA) (!yuvo)

yu;vor an%Akau ONPANINI 71001
Replace yu vu of affixes with ana aka.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 703

So, lyu is just short for (l)ana, and Nvul is short for (N)aka(l). As in --

nI + (N)vu(l) → * nI + (N)aka(l) acoJNiti nai + aka ecoya nAyaka- "leader, carrier"

nand + lyu → * nand + (l)ananandana- "gladdener, son"

KAZIKA yu vu ityetayoH utsRSTa-vizeSaNayoH anunAsikayaNoH pratyayayor grahaNam, tayoH sthAne yathAsaGkhyam ana aka ityetAvAdezau bhavataH. yoH anaH, voH akaH. nandyAdibhyo lyuH nandanaH. ramaNaH. sAyamAdibhyaSTyuTyulau tuT ca sAyanatanaH. cirantanaH. NvultRcau kArakaH. hArakaH. vAsudevArjunAbhyAM vun vAsudevakaH. arjunakaH. anunAsikayaNoH iti kim? UrNAyA yus 52123 UrNAyuH. bhujimRGbhyAM yuktyukau bhujyuH, mRtyuH iti. evam AdInAM hi yaNo 'nunAsikatvaM na pratijJAyate, pratijJAnunAsikyAH pANinIyAH. iha yuvoriti nirdezAd dvandvaikavadbhAvapakSe anityam AgamazAsanam iti num na kriyate. napuMsakaliGgatA vA liGgamaziSyaM lokAzrayatvAl liGgasya iti na bhavati. itaretarapakSe tu chAndasatvAt varNalopo draSTavyaH. yuvozced dvitvanirdezo dvitve yaN tu prasajyate. atha cedekavadbhAvaH kathaM puMvad bhavedayam. dvitve vaigamiko lopa ekatve numanityatA. aziSyatvAd dhi liGgasya puMstvaM veha samAzritam.

This rule will not work on some affixes, such as yus'''.

165 letters. -- 71.bse 18 -- popularity 17




(AyaneyI) (!Aya)

Ayan;ey;In; Iy;iyaH pha;Dha;kha; ccha;ghAM pratyayAdInAm ONPANINI 71002
ph Dh kh ch gh of affix-start to Ayan ey In Iy iy.mmmmmmmmm glosses glosses ^ C+ 704

So we change --

ph → * Ayan

Dh → * ey

kh → * In

ch → * Iy

gh → * iy

as in

vinatA + Dhak → * vinatA + eyak kitica vainatA + eya yasyetica vainateya- "son of vinatA"

gArgya- + phak → * gArgya + Ayanak → .. → gArgyAyaNa-

118 letters. -- 71.bse 89 -- popularity 13




(jhontaH) (/ant)

jho 'ntaH ONPANINI 71003
jh to ant.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 705

This rule replaces the jh of affixes with ant.

The affixes that have jh are jhi, jha and their replacements.

Be very careful. This rule replaces the jh letter only, NOT the whole affix. So, the a i of jha jhi stay in place, and the result of the rule is changing --

jhi into anti'''

jhu''' into antu'''

jh''' into ant'''

jha into anta'''

jhe''' into ante'''

The rule works in all tenses. Examples --

nI + laT jhinaya + jh + i → * naya + ant + i atoguNe nayanti "they lead"

dviS + loT jhidviS + jhu''' → * dviS + antu'''dviSantu "make them hate"

yA + laG jhi luGlaG ayA + jhiayA + jh''' → * ayA + ant''' akassa ayAnt saMyogAnta ayAn "they went"

See also the two exceptions right below --

(jh) of jhi to at after stammered

(jh) of jha (to at) after non-a.

526 letters. -- 71.bse 101 -- popularity 48




(adabhyastAt) (/ati')

ad abhyastAt ONPANINI 71004
(jh) of jhi to at after stammeredmmmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 706

Exception to jhontaH -- after stammered, the jh (of jhi) becomes at, not ant.

Therefore, jhi jhu''' jh''' turn into ati''' atu''' at'''.

Examples after stammered made by zlu --

bhI + laT jhibibhI + jhi → * bibhI + ati''' eranekA bibhyati "they are afraid"

hu + laT jhijuhu + jhi → * juhu + ati''' huznuvossA juhvati "they pour"

dA + laT jhidadA + jhi → * dadA + ati znAbhyastayorAtaH dadati "they give"

bhI + loT jhibibhI + jhi itazca bibhI + jhu''' → * bibhI + atu''' eranekA bibhyatu "let them be afraid; make them afraid"

There are no examples with liG, because of jherjus, nor with laG, because of sija.

Examples after jakSi roots --

jAgR + laT jhi → * jAgR + ati''' ikoya jAgrati "they are awake"

zAs + laT jhi → * zAs + ati''' ikoya zAsati "they instruct"

These forms are confusing for beginners, as they look as if they were singulars of a zapclass. For comparison, here are some singulars --

bhI + laT tip puganta bhe + tip → .. → bibheti "is afraid"

dA + laT tip → .. → dadA + tipdadAti "gives"

jAgR + laT tip hardsoft jAgarti "is awake"

KAZIKA abhyastAd aGgAd uttarasya jhakArasya atityayam Adezo bhavati. dadati. dadatu. dadhati. dadhatu. jakSati. jakSatu. jAgrati. jAgratu. antAdezApavAdo 'yaM jusAdezena tu bAdhyate. adaghuH. ajAgaruH. atrApyAdezo kRte pratyayAdyudAtatvaM bhavati.

688 letters. -- 71.bse 224 -- popularity 11




(/ata''') (/ata)

AtmanepadeSv an-ataH ONPANINI 71005
(jh) of jha (to at) after non-a.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M+ C+ 707

jhontaH replaces jh of jha with ant. But by this exception, if the jh does not follow a, it is replaced with at.

Therefore, jha jhe''' jhAm'''' turn into anta''' ante''' antAm'''' after a, but into ata''', ate''' atAm'''' elsewhere.

Examples --

dviS + laT jha Tita dviS + jhe''' → * dviS + ate'''dviSate "they hate"

dviS + laG jha luGlaG adviS + jha → * adviS + ata'''adviSata "they hated"

hu + laT jhajuhu + jhajuhu + jhe''' → * juhu + ate''' huznuvossA juhvate "they pour"

rudh + laT jharudh + znam + jha midaco runadh + jha znasora rundh + jha Tita rundh + jhe''' → * rundh + ate'''rundhate "they obstruct"

kR + laG jha → .. → akurvata "they did"

dviS + loT jhadviS + atAm''''dviSatAm "let them hate"

KAZIKA AtmanepadeSu yo jhakAraH, tasya anakArAntAd aGgAd uttarasya atityayam Adezo bhavati. cinvate. cinvatAm. acinvata. punate. lunate. lunatAm. alunata. AtmanepadeSu iti kim? cinvanti. lunanti. anataH iti kim? cyavante. plavante. nityatvAdatra vikaraNe kRte jho 'ntAdezena bhavitavyam ityadAdezo na bhavati. anakArAntena aGgena jhakAravizeSaNaM kim? iha mA bhUt, adya zvo vijaniSyamANAH patibhiH zayAntai.

478 letters. -- 71.bse 326 -- popularity 10




(zIGoruT) (!zI)

zIGo ruT ONPANINI 71006
After zIG, (this at from jha gets) ruT.mmmmmmmmm glosses glosses ^ M- C+ 708

So after zIG, ata''' becomes rata, ate''' becomes rate, and AtAm'''' becomes ratAm.

All examples --

zI + laG jhaze + jha luGlaG aze + jhaaze + ata''' → * azerata "they slept"

zI + laT jhaze + jha Tita ze + jheze + ate''' → * zerate "they sleep"

zI + loT jhaze + jhaze + atAm'''' → * zeratAm "let them sleep"

KAZIKA zIGo 'GgAd uttarasya jhAdezasya ataH ruD-Agamo bhavati. zerate. zeratAm. azerata. ruDayaM parAdiH kriyate. sa yadi jhakArasya eva syAdadAdezo na syAdityata eva ayam Adezasya Agamo vidhIyate. sAnubandhagrahaNam AGlugartham. tena iha na bhavati, vyatizezyate.

In the liG, we get jhasyaran instead.

234 letters. -- 71.bse 524 -- popularity 2
















64077 iyaG uvaG ←

chunk 35: 64131 on wimpiness

→ 71009 sup replacement